Relatie, competentie, autonomie en hoogbegaafdheid

Steeds vaker zie ik kinderen die het liefst niet meer naar school toe willen, zich echt ongelukkig voelen op school. Dit is voor een leerkracht niet altijd even duidelijk te zien, maar thuis kunnen ouders er niet omheen.

Luc Stevens (hoogleraar Orthopedagogiek) kwam met het idee rondom basisbehoeften waaraan voldaan moet worden om goed te kunnen leren. Wordt er in voldoende mate voldaan aan de behoefte aan relatie, competentie en autonomie dan is er welbevinden, motivatie, inzet en zin in leren.

Wat houden die basisbehoeften nou precies in? Even een korte uitleg.

• Relatie: Je veilig en geaccepteerd voelen, kinderen ervaren dat ze erbij horen, mee mogen doen en dat anderen met hun willen spelen. In scholen hebben volwassenen veel invloed op de kwaliteit van de relaties. Niet door op de voorgrond te treden maar door aan de zijlijn beschikbaar te zijn. Door te luisteren, vertrouwen te bieden, uitdagen en ondersteunen.
• Competentie: Vertrouwen en plezier hebben in eigen kunnen. Kinderen willen graag laten zien wat ze kunnen. Een leerkracht die de ontwikkeling van zijn of haar leerling serieus neemt, biedt de leerling ruimte om passende leerdoelen voor zichzelf te formuleren en voor hem haalbare resultaten te boeken. Een combinatie van hoge (en reële) verwachtingen en beschikbaarheid voor hulp en ondersteuning, zijn een goede basis voor het ontwikkelen van een gevoel van competentie.
• Autonomie: Ruimte om zelf te kiezen en verantwoordelijkheid te nemen. Het gevoel van autonomie wordt versterkt wanneer kinderen zich betrokken voelen bij belangrijke zaken in hun leven en leeromgeving. Zelf kunnen beslissen, zelf keuzes maken dat kan alleen in een omgeving waar de eigenheid van de leerling gerespecteerd wordt.

Bij het lezen van de algemene beschrijving van relatie, competentie en autonomie zullen er misschien al wel belletjes gaan rinkelen waar het bij hoogbegaafde kinderen mis kan gaan.

Wanneer we kijken naar de basisbehoefte en hoogbegaafde kinderen dan zijn er een aantal punten essentieel.

• Autonomie:
  
  • Inspraak op ontwikkelingsniveau
  • Zone van de naaste ontwikkeling
• Competentie:
  • Zone van de naaste ontwikkeling
  • Talentontwikkeling
• Relatie:
  • Authentiek erkend worden
  • Contact met ontwikkelingsgelijken

Wanneer er niet of onvoldoende aan deze behoefte wordt voldaan, kun je de volgende kenmerken zien, afhankelijk van het persoonlijkheidsprofiel.

• Agressief gedrag
• Depressief gedrag
• Autiform gedrag
• Aandachtproblematiek
• Leerproblemen

Wanneer dit aan de orde is, is de kans groot dat er bepaalde risicopatronen ontstaan. Hierbij kun je onder andere denken aan aanpassingsgedrag, het wantrouwen in contact met medeleerlingen, leerkrachten en misschien zelfs wel ouders, het twijfelen aan eigen competenties en het niet meer herkennen van talenten.

Ik denk dat ik niet hoef te beschrijven waarom het zo belangrijk is om goed te blijven kijken naar de basisbehoeften van in dit geval hoogbegaafde kinderen. Door goed in kaart te brengen of hier wel voldoende aan voldaan wordt kun je een helder overzicht krijgen waar aanpassingen gedaan moeten worden om weer met plezier naar school te gaan.