Hoogbegaafdheid en boosheid

Onlangs plaatsten we al een quote uit het boek “Misdiagnose en dubbeldiagnose” van James Webb. In dit artikel willen we wat meer ingaan op de boosheid die bij hoogbegaafde kinderen voor kan komen. 

Een groot deel van deze boosheid kan worden toegeschreven aan de combinatie van asynchrone ontwikkeling die veel hoogbegaafde kinderen doormaken, en de overexcitabilities die voorkomen bij deze kinderen. Het omgaan met grote emotionele gevoelens is vaak al heel lastig, voeg hier een sensorische of emotionele gevoeligheid aan toe en het is voor kinderen soms onmogelijk om hier op een evenwichtige manier mee om te gaan. Met boosheid tot gevolg.

Boosheid is dus een symptoom van een onderliggend probleem. Boze kinderen willen niet boos zijn, maar het is de enige manier waarop zij om kunnen gaan met de emoties die opgeroepen worden. 

Er zijn een aantal veelvoorkomende situaties die voor grote emoties, en dus boosheid, kunnen zorgen:

• Angst/stress
  Angst of stress zorgt vaak voor een fight-or-flight reactie. Bij hoogbegaafde kinderen wordt angst en stress vaak onderdrukt, tot deze tot uitbarsting komt.
  
  
• Perfectionisme
  Hoogbegaafde kinderen zijn vaak zeer perfectionistisch. Wanneer ze het gevoel hebben dat ze falen of niet voldoen aan de eisen die ze zelf stellen, of die gesteld worden door de omgeving, kan dit zorgen voor veel emoties. In sommige gevallen uit zich dit als boosheid: het kind is op dat moment niet in staat om de eigen tekortkomingen onder ogen te zien of te delen met anderen. De angst om anderen teleur te stellen kan zich dan uiten als boosheid.
  
  
• Anders zijn
  Vaak voelen hoogbegaafde kinderen dat ze anders zijn, en merken ze dat andere mensen dit ook zien. Kinderen kunnen zich hierdoor afgewezen voelen, of aan zichzelf gaan twijfelen. Ook kunnen ze het gevoel krijgen dat de omgeving hen niet begrijpt of accepteert. De spagaat tussen het zichzelf zijn en het aanpassen aan de omgeving kan zorgen voor veel onrust en emotie.
  
  
• Rechtvaardigheidsgevoel
  Veel hoogbegaafde kinderen hebben een sterk rechtvaardigheidsgevoel. Wanneer er voor hun gevoel sprake is van onrecht kunnen ze hier erg boos op reageren. 
  
  
• Emotionele gevoeligheid
  Sommige kinderen zijn erg emotioneel gevoelig, waardoor ze emoties van anderen aanvoelen, situaties erg intens kunnen beleven, en spanning van anderen kunnen internaliseren. 
  
  
• Ongeduldigheid
  Het is soms erg lastig voor kinderen om telkens weer op de rem te moeten trappen, omdat de rest van de omgeving minder snel gaat dan dat zij kunnen. Het feit dat andere mensen niet begrijpen wat er bedoeld wordt kan voor veel frustratie zorgen.

Hoe kun je nou als ouder omgaan met deze boosheid? Het kind weet zelf ook dat boosheid niet de juiste manier is om met emoties om te gaan. Als ouder hier afwijzend op reageren zorgt vaak alleen maar voor escalatie. Er zijn drie stappen die kunnen helpen om ervoor te zorgen dat je kind tot rust komt:

• Een pauze inlassen: al is het alleen maar even ademhalen, samen met je kind, of zelf even afstand nemen van de situatie.
• Ruimte geven voor achterliggende emoties: wat is er aan de hand? Is er een oorzaak voor het gedrag te vinden? Is je kind bang, moe, overprikkeld? Kun je hier iets aan oplossen?
• Reactie: stel je kind gerust. Laat het weten dat je er bent en dat je probeert te helpen. Probeer de stress die je kind ervaart te verminderen of er een betere uitingsvorm aan te geven. 

Het kan helpen om op een rustig moment in gesprek te gaan met je kind. Hierbij kun je denken aan de volgende dingen:

• Praat over de achterliggende emoties. Bespreek wat er gebeurd is en hoe een volgende keer gereageerd kan worden. 
• Geef het kind eigenaarschap: als er iets vervelends gezegd of gebeurd is tijdens een boze bui, help je kind dan om het goed te maken. 
• Leer je kind herkennen wat er in zijn hoofd en lijf gebeurt wanneer boosheid ontstaat. Zoek naar manieren om deze stress te ontladen, bijvoorbeeld door beweging, muziek, stressballen etc.
• Spreek duidelijke grenzen af. Geef aan dat boosheid er mag zijn maar dat de uitingen van boosheid binnen bepaalde grenzen moeten blijven: niet slaan of met dingen gooien.
• Model het gewenste gedrag en wees open over het feit dat het ook bij volwassenen lang niet altijd goed gaat. Deel ervaringen en help elkaar op een positieve manier. Geef positieve feedback als je kind goed omgaat met zijn emoties maar blijf ook positief wanneer dit niet gebeurt. 

Daarnaast zijn er nog een aantal tips om boosheid te voorkomen:

• Leer je kind om te gaan met zijn perfectionisme. Help om realistische doelen te stellen en om te gaan met teleurstelling.
• Help je kind om te denken in kansen en mogelijkheden, de zogenaamde 'growth' mindset. Dit kan helpen om faalangst te verminderen.
• Bespreek de verwachtingen van je kind wat betreft een toekomstige situatie en bekijk of deze realistisch zijn. Wanneer dit vooraf besproken wordt is de kans op boosheid minder. 

Tot slot is het belangrijk om te onthouden dat boosheid in de basis een emotie is die gevoeld mag en zelfs moet worden. Boosheid kan functioneel zijn, ervoor zorgen dat je kind zijn grenzen leert herkennen en aangeven. Het kan een uiting zijn van compassie en kan (in milde vorm) energie geven om dingen voor elkaar te krijgen. Het is dan ook niet de bedoeling dat je kind leert om nooit meer boos te worden. Of zoals deze quote het mooi zegt: “do not teach your children never to be angry; teach them how to be angry.” (leer je kinderen niet om nooit boos te zijn; leer hen hoe ze boos moeten zijn)